Tất cả chúng ta đều có nguy cơ bị mất dữ liệu, cho dù nó xuất phát từ ổ cứng hỏng, lỗi dữ liệu hay vô tình xóa tập tin. Nếu bạn đã từng bị mất dữ liệu, có thể bạn sẽ thắc mắc: Cách cứu dữ liệu như thế nào? Hiệu quả cứu dữ liệu ra sao? Giá cứu dữ liệu bao nhiêu? Chúng ta sẽ bắt đầu tìm hiểu ngay sau đây.
Mất dữ liệu và cứu dữ liệu:
Mất dữ liệu có nhiều nguyên nhân - vô tình xóa, hỏng ổ cứng, lỗi phần mềm, lỗi dữ liệu, bị hack, thậm chí đơn giản là sự cố nguồn điện cũng có thể khiến bạn bị mất dữ liệu. Đương nhiên, có những trường hợp nghiêm trọng hơn như ổ cứng hỏng liên quan đến đĩa từ, điều đáng mừng là một số chuyên gia cứu dữ liệu vẫn có thể lấy lại dữ liệu từ phương tiện lưu trữ này, tưởng chừng như bị hư hại hoàn toàn.
Nếu dữ liệu được lưu trên ổ cứng (HDD), ổ đĩa thể rắn (SSD), USB, RAID hay các thiết bị lưu trữ khác, bạn có thể nhờ ai đó (hoặc mua một số phần mềm) để cứu dữ liệu. Cứu dữ liệu đơn giản là lấy lại và sửa lỗi dữ liệu đã bị mất.
Dĩ nhiên, cứu dữ liệu không phải lúc nào cũng thành công; đôi khi một hệ thống bị lỗi hoặc hư hỏng quá nặng khó có thể lấy lại được nhiều dữ liệu. Tuy nhiên, với kỹ thuật và công cụ cứu dữ liệu tiên tiến hiện nay, một số công ty / dịch vụ cứu dữ liệu (như Cứu Dữ Liệu Trần Sang) có thể khôi phục phần lớn dữ liệu đã mất từ mọi thiết bị lưu trữ.
Cách cứu dữ liệu như thế nào?
Các phương pháp được dùng để cứu dữ liệu tùy thuộc vào tình huống dữ liệu bị mất như thế nào lúc ban đầu; chúng ta hãy xem qua một số cách cứu dữ liệu thông dụng nhất dưới đây.
Xóa tập tin:
Điều thú vị là khi bạn xóa bất kỳ tập tin nào, nội dung của nó chưa thực sự mất đi mà vẫn còn trên ổ đĩa của bạn, cho đến khi nó bị ghi đè bằng tập tin khác. Nghĩa là, nếu bạn hành động nhanh, bạn sẽ có cơ hội lấy lại tập tin đó. Trong trường hợp xóa dữ liệu, bạn có thể thử ứng dụng TestDisk. Phần mềm cứu dữ liệu này sử dụng các thuật toán phức tạp để truy tìm những thông tin còn xót lại trên ổ cứng, từ đó xác định vị trí lưu trữ vật lý của tập tin. Nếu nó xác định đúng, bạn sẽ lấy lại được dữ liệu; nếu không, bạn thật không may.
Tuy nhiên, khi bạn làm bất cứ điều gì trên máy tính đều có thể khiến tập tin đã mất bị ghi đè và khả năng mất dữ liệu vĩnh viễn. Thậm chí lướt web bằng trình duyệt cũng tạo ra các tập tin cookie và cache trên ổ đĩa, gây ghi đè những thông tin mà bạn đang hy vọng khôi phục. Việc lưu, cài đặt hoặc chạy phần mềm cứu dữ liệu cũng tương tự như vậy. Nếu tập tin chưa bị ghi đè, cơ hội lấy lại phụ thuộc vào dạng hệ thống tập tin của bạn.
Ví dụ, hệ thống NTFS của Windows giữ lại thông tin mô tả của tập tin sau khi tập tin đó đã bị xóa, vô tình giúp các phần mềm cứu dữ liệu dễ dàng tìm thấy tập tin đã mất. Tuy nhiên, đối với UTF và FAT, những hệ thống này phá hủy nhiều thông tin của tập tin khi tập tin đó bị xóa, khiến cho các phần mềm cứu dữ liệu gặp nhiều khó khăn trong việc xác định vị trí của tập tin trên ổ đĩa.
Hỏng tập tin:
Nếu bạn đã từng gặp phải một trong những lỗi "ổ cứng hỏng", bạn biết cảm giác chán nản như thế nào, nhưng khả năng cứu dữ liệu vẫn còn. Nếu bạn gắn ổ cứng vào một máy tính khác, bạn có thể phát hiện ra chỉ mỗi hệ điều hành bị lỗi, và toàn bộ dữ liệu của bạn vẫn còn nguyên - trong trường hợp này, bạn chỉ việc sao chép mọi thứ sang một ổ cứng khác.
Vấn đề khác mà bạn có thể gặp phải đó là hỏng bảng phân vùng, có khả năng sửa được bằng cách sử dụng đúng phần mềm. Nếu sửa thành công, sẽ dễ dàng để bạn lấy lại dữ liệu. Nếu không, bạn có thể khôi phục đủ thông tin từ bảng phân vùng để lấy lại dữ liệu, tuy nhiên khả năng tùy thuộc phần lớn vào mức độ hư hỏng.
Thậm chí nếu các tập tin mà bạn đang cố gắng khôi phục đã bị hỏng, bạn vẫn có cơ hội lấy lại một phần dữ liệu của tập tin trong tình trạng còn sử dụng được, bằng cách sử dụng phần mềm cứu dữ liệu; khi phần mềm tìm thấy tập tin, nó sẽ cố gắng khôi phục tập tin đó. Mặc dù bạn không thể khôi phục đầy đủ nội dung tập tin, nhưng dù sao nó cũng giúp bạn khá nhiều thời gian trong việc tái tạo lại tập tin đó.
Format (định dạng) hoặc hỏng hệ thống tập tin:
Tương tự như xóa một tập tin, format một hệ thống tập tin sẽ phá hủy thông tin của các tập tin trước và cấu trúc ổ đĩa, nhưng lượng dữ liệu bị tẩy xóa phụ thuộc vào dạng hệ thống tập tin.
Ví dụ, format hệ thống tập tin FAT sẽ phá hủy một lượng lớn dữ liệu và ghi lại vào vùng ổ đĩa đó bằng những con số 0, giảm đáng kể khả năng cứu dữ liệu của bạn. Một số hệ thống tập tin, như NTFS, sẽ có khả năng khôi phục cao hơn nếu chúng bị ghi đè bởi cùng hệ thống tập tin, trong khi những hệ thống tập tin khác thực sự ít có cơ hội hơn nếu chúng bị ghi đè bởi cùng hệ thống tập tin - nếu ghi hệ thống tập tin XPS đè lên FAT, khả năng khôi phục các tập tin FAT sẽ nhiều hơn.
Trong trường hợp hỏng hệ thống tập tin, lượng dữ liệu được khôi phục tùy thuộc vào mức độ hư hỏng và những thông tin phân bổ nào vẫn còn hữu ích cho phần mềm cứu dữ liệu. Nếu có đủ thông tin để phần mềm cứu dữ liệu sửa lỗi hệ thống tập tin và có vị trí chính xác của các tập tin trước, khả năng khôi phục của bạn sẽ cao hơn.
Hỏng vật lý ổ cứng:
Cứu dữ liệu đã bị xóa hoặc format hoàn toàn khác so với cứu dữ liệu ổ cứng bị hỏng, bởi vì bạn không cần kỹ năng chuyên môn khi cài đặt và chạy phần mềm cứu dữ liệu. Nhưng đối với các ổ cứng bị hỏng nặng, tốt nhất là bạn nên để việc này cho các chuyên gia cứu dữ liệu, do nó thường đòi hỏi phải tháo rời ổ đĩa.
Việc tháo rời ổ cứng mà không gây hư hỏng là rất khó - chỉ các chuyên gia mới có thể mở chúng trong phòng sạch, môi trường được kiểm soát nghiêm ngặt nhằm tránh khỏi hầu hết các chất gây ô nhiễm trong không khí. Ngay cả một hạt bụi nhỏ nằm trên bề mặt đĩa từ của ổ cứng cũng có thể làm hỏng đầu đọc/ghi và tạo thêm nhiều vấn đề khác. Tĩnh điện cũng có thể gây hỏng ổ cứng, vì thế trong phòng sạch, những thiết bị được dùng để cứu dữ liệu, kể cả quần áo mà các kỹ thuật viên mặc trên người tất cả đều được thiết kế đặc biệt để hạn chế tĩnh điện đến mức thấp nhất.
Khi ổ cứng gặp sự cố hỏng vật lý, nó có thể liên quan đến nhiều yếu tố, chẳng hạn như bo mạch điều khiển bị hư hỏng hoặc đầu đọc/ghi bị lỗi. Đôi khi những vấn đề này có thể được khắc phục bằng cách thay thế linh kiện, nhưng thông thường, nếu có hỏng vật lý ổ cứng, bạn nên nhờ chuyên gia can thiệp.
Nếu bạn mang ổ cứng đi cứu dữ liệu, họ sẽ thực hiện khá nhiều thao tác, từ tái tạo các bộ phận của ổ cứng đến tạo ảnh đĩa, và cố gắng sửa chữa các tập tin bị lỗi bằng những phần mềm phức tạp. Chi phí tái tạo, tạo ảnh đĩa và bảo trì phòng sạch / tủ sạch có thể đẩy giá cứu dữ liệu chuyên nghiệp lên cao (cũng tùy vào từng nơi mà mức giá có thể phải chăng hơn).
Cứu dữ liệu SSD:
Ổ đĩa thể rắn ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt với sự phát triển của máy tính xách tay. Trước đây, do chúng xuất hiện trên thị trường chưa đủ lâu, việc cứu dữ liệu SSD khó khăn hơn nhiều so với cứu dữ liệu ổ cứng truyền thống. Nhưng một số kỹ thuật tương tự có thể được dùng để cứu dữ liệu đã bị xóa hoặc format.
Tuy nhiên, chi phí cứu dữ liệu SSD bị hỏng vật lý khá cao, do công nghệ này vẫn còn mới mẻ. Trong quá trình cứu dữ liệu SSD, nếu chuyên gia cứu dữ liệu nhận được sự hỗ trợ về mặt công cụ và thông tin kỹ thuật từ nhà sản xuất SSD của bạn, khi đó giá cứu dữ liệu có thể sẽ thấp hơn nhiều so với khi không có hỗ trợ.
Cách tốt nhất: Đừng để mất dữ liệu.
Phần mềm và chuyên gia cứu dữ liệu có thể làm tốt công việc lấy lại dữ liệu giúp bạn, nhưng cũng có rủi ro, mất thời gian và tốn kém. Cách tốt nhất bạn có thể làm để tránh mất dữ liệu về lâu về dài là điều mà chúng tôi đã khuyên từ trước đến nay: hãy sao lưu dữ liệu thường xuyên và tạo nhiều bản sao lưu nhất có thể! Sử dụng dịch vụ sao lưu đám mây (OneDrive, Google Drive, Dropbox...), lưu giữ một bản sao lưu ổ cứng tại nhà (dùng ổ cứng gắn ngoài / ổ cứng di động), bảo vệ quá áp / mất nguồn đột ngột (trang bị bộ lưu điện UPS nếu có điều kiện) và tránh vô tình format ổ đĩa.